رمان «سووشون» نوشته‌ی سیمین دانشور یکی از ماندگارترین آثار ادبیات معاصر ایران است. اثری که هم به‌لحاظ اجتماعی و هم از منظر تاریخی، روایت‌گر دوران پرتلاطم ایران در سال‌های جنگ جهانی دوم است. حالا پس از سال‌ها، این رمان به سریال تبدیل شده است؛ اما نه بی‌حاشیه.
سریال سووشون که مدتی به دلایل مختلف توقیف شده بود، سرانجام رفع توقیف شد و اجازه پخش گرفت. در ادامه جزئیات این خبر، دلایل توقیف، واکنش‌ها و اهمیت فرهنگی این اثر را بررسی می‌کنیم.
سووشون؛ داستانی از مقاومت و زن‌بودن
«سووشون» روایت زندگی «زری» و «یوسف» در شیرازِ دهه ۲۰ شمسی است؛ زوجی از طبقه متوسط که درگیر مناسبات سیاسی، اشغال ایران توسط نیروهای بیگانه و مبارزه برای آزادی و استقلال می‌شوند.
این رمان علاوه‌بر مسائل اجتماعی و سیاسی، یکی از نخستین آثار ادبی‌ست که از نگاه یک زن نویسنده به دغدغه‌های یک زن پرداخته و به‌همین دلیل جایگاه ویژه‌ای در تاریخ ادبیات ایران دارد.
تولید سریال سووشون؛ از رویا تا حاشیه
ساخت اقتباس تلویزیونی از این رمان سال‌ها به‌عنوان پروژه‌ای بلندپروازانه مطرح بود. در نهایت، نگارش فیلمنامه و مراحل تولید از سال ۱۴۰۰ آغاز شد. سریال با بودجه‌ای قابل‌توجه و حضور چهره‌های مطرح بازیگری، کارگردانی و طراحی صحنه، توانست توجه رسانه‌ها را به خود جلب کند.
اما درست زمانی که انتظار پخش آن می‌رفت، اعلام شد که سریال با توقیف و بازبینی مواجه شده است.
علت توقیف سریال سووشون چه بود؟
دلایل توقیف سریال سووشون به‌طور رسمی اعلام نشد، اما طبق گزارش‌های غیررسمی و تحلیل رسانه‌ها، دلایل احتمالی عبارت بودند از:
1.پرداختن به موضوعات سیاسی و تاریخی حساس
رمان سووشون به اشغال ایران توسط نیروهای متفقین و خیانت برخی گروه‌های داخلی می‌پردازد. این مسائل، در شرایط امروز ممکن است بازخوانی حساسی تلقی شود.
2.برجسته‌سازی نقش زن مستقل و منتقد
شخصیت «زری» در داستان، زنی‌ست که مسیر استقلال فکری و اجتماعی را طی می‌کند. در اقتباس سریالی، این ویژگی برجسته‌تر شده و شاید با برخی حساسیت‌های نهادهای نظارتی همخوان نبوده است.
3.استفاده از دیالوگ‌ها و نمادهای استعاری
سووشون رمانی نمادین است؛ برخی دیالوگ‌ها، نمادها یا تم‌های موجود در فیلمنامه ممکن است تعبیر سیاسی پیدا کرده باشند.
4.اختلاف نظر بین تهیه‌کننده و نهاد پخش
برخی منابع مدعی شدند بین گروه تولید و صدا و سیما اختلافاتی بر سر تدوین نهایی و نظارت محتوایی وجود داشته است.
واکنش‌ها به توقیف سریال
توقیف سریال سووشون با واکنش گسترده رسانه‌ها، منتقدان و کاربران فضای مجازی همراه بود. بسیاری از فعالان فرهنگی معتقد بودند:
جلوگیری از پخش چنین اثری، به نوعی سانسور آثار ادبی کلاسیک محسوب می‌شود.
سیمین دانشور یکی از افتخارات فرهنگی ایران است و اقتباس از اثر او باید حمایت شود.
توقیف‌های این‌چنینی باعث کاهش جسارت فیلم‌سازان و نویسندگان در پرداختن به موضوعات جدی می‌شود.
رفع توقیف؛ بازگشت سووشون به نماوا
در تیرماه ۱۴۰۳ اعلام شد که پس از چند ماه بازبینی، سریال سووشون رفع توقیف شده و مجوز پخش گرفته است. طبق اعلام روابط عمومی سازمان صدا و سیما:
برخی قسمت‌ها اصلاح شده و نسخه جدید مورد تأیید نهادهای نظارتی قرار گرفته است.
پخش سریال در شبکه چهار سیما یا پلتفرم نماوا یا فیلیمو در دستور کار قرار دارد.
زمان پخش احتمالی، پاییز یا زمستان ۱۴۰۳ اعلام شده است.
چرا رفع توقیف این سریال مهم است؟
رفع توقیف سریال سووشون را می‌توان گامی مثبت در تعامل ادبیات و رسانه ملی دانست. اقتباس از آثار فاخر ادبی، اگر با حفظ محتوای اصلی و رعایت ارزش‌های هنری انجام شود، می‌تواند به:
آشنایی نسل جوان با ادبیات معاصر ایران
توسعه سریال‌سازی مبتنی بر رمان
ارتقاء سطح کیفی تولیدات تلویزیونی
ایجاد گفت‌وگوی فرهنگی درباره تاریخ و هویت ایرانی
کمک شایانی کند.
نتیجه‌گیری
سریال سووشون، اگرچه با تاخیر و حاشیه‌های فراوان، اما بالاخره راه خود را به سمت نمایش باز کرده است. رمان سیمین دانشور هنوز هم پس از دهه‌ها، حرف‌های ناگفته بسیاری برای نسل امروز دارد.
تبدیل چنین رمان‌هایی به آثار نمایشی، تنها یک فعالیت فرهنگی نیست، بلکه یک ضرورت برای زنده‌نگه‌داشتن هویت ادبی و تاریخی ماست.
امید است با رفع توقیف این سریال، مسیر اقتباس‌های ادبی دیگر نیز هموارتر شود و شاهد آثار قوی‌تر، جسورتر و متفکرانه‌تری در تلویزیون ایران باشیم.
