تحقیقات نوین در حوزه ورزش و تغذیه: از تغذیه دقیق تا مکملهای نوظهور
در سالهای اخیر، صنعت ورزش و علوم تغذیه به سمت شخصیسازی (precision) و استفاده از فناوریهای نوین مانند اُمیکس (omics)، حسگرها و پوشیدنیها پیش رفته است. این تحولات موجب شکلگیری فاز جدیدی از تحقیقات در زمینه «ورزش و تغذیه» شده است که فراتر از توصیههای عمومی است و بر تفاوتهای فردی (ژنتیک، میکروبیوم، وضعیت سوختوساز و شرایط محیطی) تأکید دارد.
۱. تغذیه دقیق برای ورزشکاران استقامتی
یکی از جدیدترین گرایشها، «تغذیه دقیق» برای ورزشکاران استقامتی است. مطالعهای در سال ۲۰۲۴ با بررسی کاربرد دادههای اُمیکس (نظیر ژنومیکس، متابولومیکس، اپیژنتیک) و استفاده از پوشیدنیها مثل مانیتورینگ گلوکز پیوسته (CGM)، نشان داد که تحلیل دادههای بیولوژیکی فردی میتواند توصیههای تغذیهای بهینهتری ارائه دهد تا نسبت به راهنمای عمومی عملکرد، بهبود ریکاوری و سلامت را ارتقا دهد. با این حال، هنوز ادله کافی برای اثبات اینکه این رویکردها الزاماً بهتر از روشهای مرسوم هستند، وجود ندارد و پژوهشگران بر لزوم انجام مطالعات بالینی بزرگتر تأکید کردهاند.
۲. تأثیر اسیدهای چرب امگا-۳
یکی دیگر از حوزههای مهم، نقش اسیدهای چرب امگا-۳ بلندزنجیر در عملکرد ورزشی است. بررسیهای جدید نشان میدهد که مصرف این چربیها ممکن است هزینه اکسیژن را در ورزش کاهش دهد، سیستم ایمنی را تقویت کند و فشار التهابی را پایین آورد. اما همچنان پرسشهایی باقی است: دوز مؤثر، نسبت امگا-۳ به امگا-۶ و زمان مصرف دقیق برای ورزشکاران حرفهای به خوبی مشخص نشده است.
۳. مکملهای جدید و نیکوتینامید مونونوکلئوتید (NMN)
یکی از تحقیقات جالب اخیر بررسی تأثیر NMN در ترکیب با تمرین هوازی در حیوانات سالخورده است. این مطالعه نشان داد که مصرف NMN همراه با فعالیت هوازی موجب بهبود عملکرد هوازی، تنظیم گلوکز و افزایش متابولیسم انرژی میشود. اگرچه این مطالعه بر روی مدل حیوانی انجام شده است، نتایج آن امیدبخش است و ممکن است در آینده به مطالعات انسانی راه یابد.
۴. استراتژی تغذیه در مسابقات دویدن مسیر ناهموار
در مطالعهای نظری که اخیراً منتشر شده، مدل ریاضی بهینهسازی برای دویدن در مسیرهای تریل و چالشبرانگیز مطرح شده است. این مدل با در نظر گرفتن تغذیه درونمسابقه، خستگی و تغییرات شیب مسیر، زمان مسابقه را به حداقل میرساند. با اینکه این دست از مطالعات بیشتر جنبه تئوری دارند، اما میتوانند چارچوبی برای طراحی استراتژی تغذیه در مسابقات واقعی فراهم کنند.
۵. تغذیه گیاهمحور و عملکرد ورزشی
در سالهای اخیر، رژیمهای گیاهمحور (plant-based) به یکی از موضوعات داغ تحقیقات ورزشی تبدیل شدهاند. پژوهشها نشان دادهاند که رژیمهای سرشار از میوه، سبزیجات، غلات کامل و حبوبات، به دلیل داشتن آنتیاکسیدانها و ترکیبات ضدالتهابی، میتوانند ریکاوری عضلات و سلامت قلب را بهبود دهند. با این حال، چالشهایی مانند کمبود ویتامین B12، آهن و پروتئین با کیفیت بالا هنوز در ورزشکاران گیاهخوار مطرح است. دانشمندان پیشنهاد کردهاند که با استفاده از ترکیب دقیق منابع گیاهی و مکملهای هدفمند، میتوان اثرات مثبت این رژیمها را افزایش داد.
۶. هوش مصنوعی در تحلیل دادههای تغذیه و عملکرد
یکی از تحولات چشمگیر سالهای اخیر، ورود هوش مصنوعی به دنیای ورزش و تغذیه است. الگوریتمهای یادگیری ماشین اکنون قادرند دادههای مربوط به خواب، ضربان قلب، کالری مصرفی و ترکیب بدن را تحلیل کرده و الگوهای پنهان مرتبط با عملکرد یا آسیبدیدگی را شناسایی کنند. شرکتهای پیشرو در حال توسعه اپلیکیشنهایی هستند که با ترکیب دادههای شخصی و ژنتیکی، توصیههای تغذیهای و تمرینی در زمان واقعی (real-time) ارائه میدهند. این فناوریها میتوانند در آینده به مربیان و ورزشکاران کمک کنند تا تصمیمهای دقیقتر و علمیتری در مسیر بهبود عملکرد خود بگیرند.
۷. روند کلی تحقیقات و چشمانداز آینده
تحقیق گستردهای در زمینه مکملهای تغذیهای ورزشی از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۴ نشان داده است که تعداد مقالات در این حوزه رشد تصاعدی داشته و کشورهایی مانند آمریکا، چین و کشورهای اروپایی پیشگام هستند. این روند نشان میدهد که علاقه به موضوع «مکمل در ورزش» هنوز بالاست، اما چالش اصلی اکنون در کیفیت مطالعات، طراحی آزمایشها و اثبات کارآمدی در جمعیتهای واقعی است. آیندهپژوهی در این حوزه احتمالاً به چند جهت خواهد رفت:
تمرکز بر مطالعات بزرگ مقیاس انسانی
ترکیب دادههای چند اُمیکس برای کشف نشانگرهای زیستی
توسعه الگوریتمهای پیشبینی تغذیه
بهینهسازی مکملها و دوزها متناسب با مشخصات فردی
